بازگشت
نگا هي برحوا دث اخيرازبکستا ن
ا ستا د(صبا ح ) ا ستا د(صبا ح )


مصوونيت ، اقتصا د وتوليد ازبکستان کشوری است در آسیای مرکزی، دارای مرز مشترک با کشورهای افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان، و قزا قستان. پایتخت این کشور شهر تاشکند است. مساحت خاک ازبکستان ۴۴۷٬۴۰۰ کلیومتر مربع بوده، جمعیت جمهوری ازبکستان ۲۵٬۶۶۳٬۴۴۱ نفر می‌باشد. تراکم جمعیت تقریبا ۵۰ نفر در یک کیلومتر است. طبق آماری‌که ترکیب ملی و قومی ازبکستان خیلی مغلق است،ظاهرا اکثریت جمعیت آنرا ازبکها تشکیل می‌دهند (۷۱٪)، از سوی دیگر بصورت رسمی شش ملیون تاجیک ( فارسی زبان) در ازبکستان زندگی می‌کنند و به زبان فارسی حرف می‌زنند، در شهرهای بزرگ چون بخارا، سمرقند ، ترمذ ، اندیجان ، خوارزم و قرشی ( نخشب یا نسف قدیم ) ۷۵٪ به فارسی حرف می‌زنند و خود را تاجیک می‌دانند. در این شهرها ازبکها و روسها نیز با فارسی آشنایی داشته و در موارد لزوم به فارسی تکلم می‌نمایند. زبانهای رسمی ازبکستان ازبکی و روسی می‌باشند. قسمت عمده‌ای از فارسی زبانان ازبکستان در دو شهر سمرقند و بخارا سکونت دارند . پس از فروپاشي شوروي سابق‎, پانزده کشور تازه به استقلال رسيده هر يک هويت مستقل يافتند و شهروندان اين کشورها اين حادثه تاريخي را به فال نيک گرفته‎, به روياي شيرين استقلال دل خوش داشتند‎. در واقع‎, آنچه پيش آمده بود‎, صرفا تحديد مرزهاي جغرافيايي بود و هيچ يک از آن کشورها واجد ساز و کار لازم براي مبدل شدن به يک کشور نبودند‎. از اين رو‎, شيريني استقلال با تلخي پيچ و خم‌هاي حل معضلات سياسي و اقتصادي در هم آميخت و اکنون سيزده سال ازاستقلال آنان ميگذرد‎ولي هر روز بحران‌هاي جديد سياسي‎, امنيتي‎, فرهنگي و به ويژه اقتصادي را تجربه مي‌کنند‎. اما کشور ازبکستان حکايتي ديگر دارد‎. اين کشور توانسته است با تدابير صحيح و اعمال مديريت مناسب خود را از اين روند استثنا کرده‎, آينده اميد بخشي را فراروي شهروندان اين کشور قرار دهد‎. هرچند که فقدان سيستم بانکي بين‌المللي در کشورهاي آسياي ميانه مانع از تحول سريع آنها شده است‎, ولي در مجموع از ميان آنها ازبکستان نسبت به ديگر کشورها از اولويت‌هايي براي سرمايه‌گذاري خارجي برخوردار مي‌باشد‎. ازبکستان ضمن همجواري با کليه کشورهاي آسياي مرکزي‎, داراي مرکزيت به ‌لحاظ سيستم حمل‌ونقل و توليد برق مي‌باشد‎. اين کشور‎, پرجمعيت ‌ترين کشور آسياي مرکزي است و از لحاظ ارتباطات و حمل و نقل به رغم نامساعد بودن شرايط‎, مقام اول را در منطقه دارا مي‌باشد‎. قشر تحصيل‌کرده اين جمهوري زياد است و به معناي مطلق کلمه بزرگترين پايگاه ساخت و توليد را در منطقه دارا مي‌باشد‎. اين کشور چهارمين کشور توليدکننده پنبه به‌شمار مي‌آيد و در سطح جهان از نظر توليد طلا در رده هشتم‎, از نظر ذخاير اورانيوم در رتبه هفتم و از نظر توليد مس در رده ‎1‎1 ‎- ‎1‎0 مي‌باشد‎. ازبکستان در سال ‎9‎5 توانست واردات نفت خود را به صفر رسانيده و شروع به صادرات نفت به خارج از کشور نمايد‎. ازبکستان به قرقيزستان گاز صادر مي‌کند و قرقيزستان براي تامين گاز مورد نياز خود کاملا به ازبکستان وا بسته است‌‎. تنها در ده ماه اول سال ‎9‎9 معادل ‎1‎7 درصد موترهاي ساخت ازبکستان در روسيه به فروش رسيده‌اند‎. کشور ازبکستان به‌عنوان يکي از ‎3‎0 کشور توليدکننده موترتيزرفتاردر جهان معرفي شده است‌‎. در دوره اصلاحات‎, مردم ازبکستان هر روز شاهد ورود محصولات جديد کارخانه‌هاي ازبکي به بازار بودندکه دراين ميان صنايع بسيار گسترده‌اي مانند پالايشگاه نفت شهر بخارا‎, کارخانه توليدموترهاي تيزرفتاردر شهر آساکا‎, کارخانه چند مليتي براي استخراج و فراوري طلا در شهرهاي انديژان و کوکانت‎, کارخانجات توليد الکل صنعتي‎, کارخانه توليد قند در شهر خوارزم (که بزرگترين کارخانه در نوع خود در آسياي مرکزي مي‌باشد) کارخانه توليد کاغذ در تاشکند و کارخانجات بزرگ نساجي با مشارکت سرمايه‌گذاران خارجي نقش عمده‌اي در استقلال‌اقتصادي و تراز مثبت تجاري کشور داشته‌اند‎. در مجموع‎, ازبکستان از سال ‎9‎1 تا ‎9‎8 معادل ‎1‎1‎1 درصد رشد اقتصادي را در کارنامه خود به ثبت رسانيده است که اين رقم در کشورهاي مطلوب‌تر شوروي سابق مانند روسيه‎, اوکراين و قزاقستان حداکثر ‎5‎0 درصد بوده است‌‎. هم اينک ‎6‎5 درصد صنايع ازبکستان به بخش خصوصي واگذار شده و شرکت‌هاي کوچک و بزرگ تجاري فعاليت‌هاي گسترده و موفقي را در بازار داخل و خارج تجربه مي‌کنند‎. آمريکا عمده‌ ترين سرمايه‌گذار اقتصاد ازبکستان است‌‎. حجم سرمايه‌گذاري آمريکا در اقتصاد ازبکستان حدود ‎4‎0‎0 ميليون دالر است‌‎. شايان ذکر است که در ازبکستان ‎7‎5 شرکت آمريکايي فعاليت دارند‎. اساسا فعاليت اقتصادي در جهان سوم هميشه مشکلات خاص خود را دارد که ازبکستان و ساير کشورهاي تازه به استقلال رسيده از آن مستثنا نمي‌باشند‎, خصوصا کار در کشورهاي تازه به استقلال رسيده آسياي ميانه که به دلايل فقدان سيستم بانکي و نابساماني‌هاي اقتصادي واجتماعي‎, با مشکلات بيشتري همراه است‎, ولي با توجه به امنيت اجتماعي و اقتصادي نسبي موجود در ازبکستان و غني بودن آن کشور‎, کار در آنجا از امنيت اقتصادي بيشتري نسبت به بقيه کشورهاي آسياي ميانه برخوردار مي‌باشد و از اين لحاظ نسبت به ساير کشورهاي آسياي ميانه داراي اولويت است‌‎ . ازبکستان تنها کشور از ميان مجموعه کشورهاي آسياي ميانه است که داراي شبکه‌هاي مافيايي نمي‌باشد‎. اسلام کريم وف‎, رييس جمهور ازبکستان موفق شد تا در همان سال‌هاي ابتداي استقلال ازبکستان‎, کليه گروه‌هاي مافيايي را متلاشي سازد‎. بنابراين‎, برخلاف ساير کشورهاي عضو‎CIS‎‎, فعاليت در ازبکستان مستلزم حق حساب دادن و پرداخت رشوت به گروه‌هاي مافيايي نمي‌باشد‎. نبود گروه‌هاي مافيايي باعث شده است تا جمهوري ازبکستان کشوري امن به‌حساب آمده و علاقمندان به سرمايه‌گذاري و سکونت در آن زياد باشند‎, ولي کار در ديگر کشورهاي آسياي ميانه مستلزم کنار آمدن با گروه‌هاي مافيايي براي دفاع در مقابل ساير دسته‌ها مي‌باشد و بنابراين‎, چه بسا تجاري که از دست مافياي روسيه‎, آذربايجان و قزا قستان گريخته و به ازبکستان پناه آورده‌اند‎. تاشکند به عنوان پايتخت ازبکستان بسيار امن مي‌باشد‎, به‌گونه‌اي که در ساعات بعد از نيمه‌شب هم‌مي‌توان‌در خيابان‌هاي اصلي شهر بدون دغدغه پياده روي کرد‎. دولت‌ازبکستان در زمستان‌هاي بسيار سرد که توانايي نظارت پليس کاهش مي‌يابد‎, براي تامين امنيت خيابان‌هاي اصلي نيروي نظامي پياده مي‌کند که در فاصله‌هاي معين در دسته‌هاي سه‌نفري مي‌ايستند و امنيت خيابان‌ها را تامين مي‌کنند‎. رانندگي‌در جاده‌هاي بين‌شهري ازبکستان ‎- حتي در شب ‎- بسيار امن است‎, حال آنکه به‌عنوان مثال‎, کساني که شبانه در ترکمنستان رانندگي کنند‎, بي‌ترديد با جانشان بازي کرده‌اند‎ . اساسا‎" سرمايه گذاري در ازبکستان همان قدر ريسک دارد که در ساير کشورهاي جهان سوم‎, اما با توجه به امنيت اجتماعي و اقتصادي موجود و ثروتمند بودن کشور ازبکستان‎, کار در آنجا از امنيت اقتصادي بيشتري نسبت به ساير کشورهاي آسياي ميانه برخوردار مي‌باشد‎. وجود امنيت اجتماعي و رغبت سرمايه‌گذاري خارجي براي فعاليت گسترده در ازبکستان باعث شده است که دولت به مرور زمان‎, شرايط سختي را براي تاسيس شرکت‌هاي خارجي قايل شود‎.
اسلا م گرايا ن افراطي پديده ١١ سپتامبر موازنه قدرت را تغيير داد و سبب شد که حزب رستاخيز اسلامي تاجيکستان در موقعيت نامساعدي قرار گيرد. پرويز ملاجانوف تحليل گر سياسي در دوشنبه مي گويد: « حزب رستاخيز اسلامي نمي خواهد روابط خود را با رييس جمهوري خراب کند. به همين دليل در حال حاضر صدايي از آن بر نمي خيزد». حتي در اين هنگام که مقامات عرصه را بر مبارزان سابق اپوزيسيون تنگ کرده اند و آنان را از پستهاي دولتيشان مي رانند و حتي به زندان مي افکنند، حزب رستاخيز اسلامي سکوت خود را نمي شکند مبادا همکاري اش با دولت به مخاطره بيفتد. در نتيجه شکلهاي جديدي از جنبشهاي اسلامي بنيادگرا و زيرزميني در تاجيکستان و ديگر جاهاي آسياي ميانه در حال پا گرفتن است. شناخته شده ترين اين جنبشها حزب التحرير است که يک جنبش سني بنيادگراست که در آغاز در ميان پناهندگان فلسطيني در اردن به وجود آمد و در پي دوباره برقرار ساختن خلافت است. اين جنبش در کشورهاي عربي حاشيه اي است ولي در آسياي ميانه هواداران بسياري پيدا کرده. ملاجانوف معتقد است که تا کنون نفوذ حزب التحرير به اقليت قومي ازبک در تاجيکستان محدود مانده. ملاجانوف مي افزايد : محبوبيت آنان مبتني بر پان ترکيسم است که در آسياي ميانه نمودهاي گوناگوني مي يابد. اين نمود در گذشته جديديسم بود سپس ملي گرايي و اکنون اسلام . در ماه مارچ سال ٢٠٠٤ با حمله دسته هاي مسلح به دفاترپليس به مدت چند روز جنگ و گريزهاي چريکي در بخارا و تاشکند در گرفت. سپس در ماه جولای زنان بمب گذار انتحاري به سفارتخانه هاي آمريکا و اسراييل حمله کردند. اين دو حمله بيش از پنجاه کشته و چندده قرباني به جاي گذاشت و تأکيدي شد بر شکنندگي وضعيت در ازبکستان. پيش از اين هم در اين کشور حمله هاي تروريستي روي داده بود، اما اين بار پاي دو پديده تازه در ميان بود: نخست اين که آتش اين رويدادها در بخارا شعله ور شد؛ شهري که تا آن زمان تا حد زيادي آرامش خود را حفظ کرده بود. در گذشته مبارزه مسلحانه در ازبکستان از حدود منطقه دره فرغانه فراتر نرفته بود. پديده دوم نظر مساعد عامه مردم به اين اعمال تروريستي بود. بسياري از مردم تاشکند مي گفتند که از آنجايي که هدف اين حمله ها پليس بوده که نماد سرکوب و فساد است آنان قضيه را به خود مربوط نمي دانند. رييس جمهوري ازبکستان اسلام کريموف حزب التحرير را به دست داشتن در اين حمله ها متهم نمود. اين حزب که خواهان برقراري خلافت اسلامي است اما دست زدن به خشونت را منع مي کند، بيش از پيش در نظر حاکمان آُسياي ميانه و همچنين تفسيرگران روس و آمريکايي معادل القاعده تلقي مي شود. خطر حقيقي در اين است که سرکوب سخت و درازمدت حزب التحرير ممکن است منجر به توسعه گروههاي زيرزميني تندروتر شود که به دست زدن به خشونت به عنوان يک ابزار مشروع فعاليت سياسي از حزب التحرير راغبتر باشند. هسته چنين گروهي هم اکنون در قالب جنبش اسلامي ازبکستان وجود دارد. اين جنبش را در سال ١٩٩٨ جنگجويان سابق ازبک که به هواداري از اپوزيسيون در جنگ داخلي تاجيکستان شرکت کرده بودند، تشکيل دادند. رهبر سياسي آن طاهر يولداش و فرمانده نظامي آن جمعه نمنگاني بود. اين دو نفر هر دو اهل دره فرغانه اند، منطقه که با رييس جمهوري ازبکستان اسلام کريموف سر ناسازگاري دارد. جنبش اسلامي پايگاههايي در مناطق کوهستاني تاجيکستان و قرقيزستان (طويل دره و باتکن) دارد که از آ نجا در سال ١٩٩٩ چندين بار به درون قرقيزستان نفوذ کرده و در سال ٢٠٠٠ حمله هاي بي باکانه اي به ازبکستان نموده است. جنبش اسلامي از آنجايي که با طالبان در تباني بود به هنگام حمله آمريکا به افغانستان متحمل صدماتي شد. منابع آمريکايي اعلام کردند که نمنگاني در طي حمله هاي هوايي به کندوز کشته شده است. از آن هنگام تا کنون جنگجويان ازبک در برخوردهاي ميان نيروهاي پاکستاني و شورشيان اسلامگرا در مناطق قبيله نشين وزيرستان شرکت جسته اند. اما سرانجا م درروزهاي اخيربنيا د گرايا ن اسلا مي درخرابي اوضاع امنيتي ا زبکستا ن نقش بازي کردند . نباید فراموش کرد که رشد اسلامگرا یی افراطی در آسیای میانه، تمام قدرتهای درگیر در این گوشه جهان و در راس آ نها آمریکا را به شدت نگران کرده است. علیرغم فشارهای شدید دولت ازبکستان به گروه های اسلامگرا، فعالیت این گروه ها در بخش هایی از کشورهمچنان ادامه دارد. دره فرغانه در شرق ازبکستان به دلیل موقعیت جغرافیایی، تراکم جمعیتی و ترکیب فرهنگی اش، از مراکز فعالیت این گروه ها به شمار می رود. به گفته کارشناسان، اگر آمريکا نفوذش را در ازبکستان از دست بدهد، تمام منطقه را از دست خواهد داد. به نظر می آيد که ناآرامی در قره سو در ابتدا به دليل مطالبات اقتصادی بوده است. اما درباره انديجان پرسشهای بی پاسخی وجود دا رد زيرا تاحدودی دخالت يک گروه کوچک از شبه نظاميان مسلح در آنجا محتمل است. جنبشهای بزرگتر و سازمان يافته تر اسلامگرا در ازبکستان فعال بوده اند و درباره آن ترديدی نيست. يکی از اين جنبشهای برجسته حزب التحرير است که می گويد متعهد به تشکيل يک حکومت اسلامی در آسيای ميانه است. در میان کشته شدگان شهر اندیجان تعداد زیادی تندر روهای اسلامی بوده که بجای آنکه بطريق مسالمت آمیز درخواستهای خود را مبنی بر استقرار دموکرا سی به پیش ببرند، به اعمال خشونت بار دست زده و دیگران رانیز تشویق به خشونت نموده اند. روسيه نگرانی خود را از حوادث ازبکستان ابراز داشت اما سرگئی لاوروف، وزير خارجه روسيه، اين نا آرامی ها را يک "مسئله داخلی" توصيف کرد.
پي نوشتها : ازبکها ي آسياي مرکزي ، تاشکند و تجارت .
May 23rd, 2005


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
بازگشت
مسایل بین المللی